Obraźliwe komentarze, treści pełne nienawiści, ataki personalne – co robić, kiedy spotkamy się z nimi w Internecie? Czym jest hejt? Jak go rozpoznać i jak go skutecznie zgłaszać?
Internet jest narzędziem powszechnym: korzystają z niego osoby reprezentujące różne grupy wiekowe, z dużych i małych miejscowości, z różnym poziomem wykształcenia, z różnymi poglądami, aspiracjami i nastawieniem do innych. Wg danych GUS w 2017 r. dostęp do Internetu miało 82% polskich gospodarstw domowych.
Internet pozwala na swobodę wypowiedzi i daje poczucie pozornej anonimowości. I tak jak w “realu” – zdarza się, że dochodzi do spięć i pojawia się przemoc.
Hejt w Internecie – co to takiego?
Przemoc w Internecie czasem jest nazywana “hejtem”, czasem językiem wrogości czy mową nienawiści (ang. hate speech). Zawsze odnosi się do zachowań, które mają na celu rozbudzenie, rozpowszechnianie czy usprawiedliwianie nienawiści, dyskryminacji i przemocy wobec konkretnych osób, grup osób, przedstawicieli mniejszości czy jakiegokolwiek innego podmiotu będącego „na celowniku” danej wypowiedzi ( źródło: Humanity in Action).
Hejt w Internecie przyjmuje różne formy:
- obraźliwe memy, mające na celu znieważenie jakiejś osoby lub grupy,
- komentarze, których celem nie jest merytoryczne odniesienie się do dyskusji, ale atak personalny,
- wpisy czy wideo nawołujące do przemocy,
- groźby i zastraszanie.
Definicji hejtu w Internecie jest wiele, dlatego czasem ciężko jest stwierdzić, co jest komunikatem chronionym prawem do wolności wypowiedzi, a co faktycznym hejtem. Dlatego zawsze istotne są intencje autora – jeśli jego celem jest znieważenie kogoś, sprawienie, żeby nie czuł się bezpiecznie albo wręcz nawoływanie do tzw. przestępstw z nienawiści (zastraszenia, pobicia, zabójstwa), jest to hejt.
W polskim prawie nie ma osobnych regulacji dotyczących mowy nienawiści i przestępstw z nienawiści, ale oba te zjawiska są uznawane za niezgodne z polskim prawem – możemy do nich odnieść przepisy kodeksu cywilnego i karnego.
Jaka jest skala zjawiska?
Skala zjawiska jest bardzo duża: jak wynika z badania przeprowadzonego w 2016 r. przez Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego, połowa młodych Polaków przyznawała się do używania mowy nienawiści. Powód? Przywyknięcie do obecności mowy nienawiści w otoczeniu – a im więcej mowy nienawiści w otoczeniu, tym większa gotowość do jej użycia.
Ponadto, z badań wynika, że młodzi ludzie stykający się z mową nienawiści stają się gotowi do naruszania również innych zasad współżycia społecznego, deklarując większą gotowość do stosowania przemocy w życiu codziennym. Przemocy podbudowanej pogardą – emocją, która blokuje jakiekolwiek reakcje empatyczne i uprzedmiatawia innego człowieka.
Jakie są skutki hejtu w Internecie?
Niereagowanie na hejt w Internecie może prowadzić do utrwalania się stereotypów i uprzedzeń nt. osób lub grup, do popełniania przestępstw z nienawiści, a także do chorób i samobójstw osób, które są adresatami ataku.
Hejt w Internecie – jak sobie z nim radzić?
Kiedy widzimy hejt w Internecie, często czujemy złość, bezsilność, rozczarowanie, strach, smutek – nie wiemy, jak się zachować i nie wiemy, czy w ogóle jesteśmy w stanie coś zrobić. Na szczęście istnieją narzędzia, dzięki którym możemy hejt zgłaszać i ograniczać.
Report button – zgłoszenie przez kliknięcie
Media społecznościowe (np. Facebook), fora internetowe i inne miejsca pozwalające na publikowanie treści przez użytkowników zazwyczaj posiadają tzw. report button – guzik pozwalający na zgłoszenie treści, które wymagają moderacji lub usunięcia. Informacja taka trafia do moderatora serwisu, który podejmuje decyzję o dalszych losach treści. Po kliknięciu w taki guzik zazwyczaj należy krótko uzasadnić swoje żądanie (np. powołując się na konkretne zapisy regulaminu danej strony).
Jak zgłosić treść na Facebooku?
Aby zgłosić post:
- Kliknij w strzałkę w prawym górnym rogu posta.
- Kliknij opcję Zgłoś post lub Zgłoś zdjęcie.
- Wybierz opcję, która najlepiej opisuje problem, a następnie postępuj zgodnie z instrukcjami wyświetlanymi na ekranie.
Aby zgłosić stronę:
- Przejdź na stronę, którą chcesz zgłosić.
- Kliknij opcję
pod zdjęciem w tle strony.
- Wybierz opcję Przekaż opinię lub zgłoś tę stronę.
- Aby przekazać opinię, kliknij opcję, która najlepiej opisuje niezgodność strony ze Standardami społeczności Facebooka.
- W zależności od opinii możesz potem wysłać zgłoszenie do Facebooka. W przypadku niektórych typów treści Fb nie prosi o przesłanie zgłoszenia, ale wykorzystuje twoją opinię, aby “wspomóc wewnętrzne systemy w fazie uczenia się”.
Jeśli nie możesz otworzyć strony, którą chcesz zgłosić, poproś znajomego, aby ją zgłosił. Facebook zapozna się ze stroną i usunie wszelkie materiały, które naruszają Standardy społeczności Facebooka. Osoba odpowiedzialna za naruszenie może także otrzymać ostrzeżenie lub jej konto może zostać zablokowane.
Pod tym linkiem znajdziesz pozostałe instrukcje zgłaszania stron na Facebooku.
Usuń na żądanie – powiadomienie administratora
Jeżeli na stronie internetowej nie ma guzika do zgłaszania treści, możesz zgłosić taką treść bezpośrednio do administratora strony. Na mocy ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. z 2002 r., Nr 144, poz. 1204) administrator strony internetowej ma obowiązek usunąć treść w reakcji na zgłoszenie. Zgłoszenie musi być jednak wiarygodne i musi wskazywać konkretną treść naruszającą prawo. Dokładny opis procedury znajdziecie na stronie Sieć Tolerancji, a tu znajdziecie wzór takiego zawiadomienia.
Zgłoszenie do prokuratury
Zgodnie z art. 304 Kodeksu postępowania karnego mamy nie tylko możliwość, ale społeczny obowiązek zawiadomić prokuraturę lub policję o popełnionym przestępstwie. Zatem jeśli zetkniemy się w Sieci z mową nienawiści, powinniśmy:
-
- Zebrać dowody: zrobić zdjęcie lub zrzut ekranu (ang. printscreen) pokazujące zgłaszaną treść, adres strony i datę oraz wszelkie inne materiały pomagające zidentyfikować osobę odpowiedzialną za jej rozpowszechnianie (dane kontaktowe, informacje o rodzinie, miejscu zamieszkania, miejscu pracy – wszystko to, co sprawca pokazuje publicznie w internecie), a także pokazuje jej wcześniejsze wpisy niezgodne z prawem.
- Przygotować pisemne zawiadomienie. Powinno ono zawierać w szczególności:
- oznaczenie organu, do którego jest skierowane (oznaczenie jednostki policji lub prokuratury wraz z adresem),
- oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,
- opisanie sprawy, której dotyczy zawiadomienie (w miarę potrzeby z uzasadnieniem),
- datę i podpis składającego pismo.
- Dostarczyć pismo osobiście do najbliższej jednostki policji lub prokuratury (pracownik jednostki przyjmujący zawiadomienie złoży podpis i przystawi pieczęć wraz z datą otrzymania pisma) lub wysłać za potwierdzeniem odbioru (potwierdzenie będzie twoim dowodem na złożenie pisma).
Organy ścigania nie mogą odmówić przyjęcia zawiadomienia, co oznacza, że bez wyjątku zawsze muszą sprawę zbadać i sprawdzić czy doszło do popełnienia przestępstwa. Prokurator powinien niezwłocznie (maksymalnie w ciągu 30 dni) wydać lub zatwierdzić postanowienie o wszczęciu bądź odmowie wszczęcia śledztwa w danej sprawie.
Dokładny opis procedury znajdziecie na stronie Sieć Tolerancji, a tu znajdziecie wzór zawiadomienia do prokuratury.
Atak personalny – zgłoszenie na mocy kodeksu cywilnego
Osoba, która doświadczyła mowy nienawiści może wystąpić przeciwko administratorowi danej strony (jeśli nie usunął treści na drodze punktu 2: usuń na żądanie) albo osobie, która dokonała wpisu, powołując się na ochronę dóbr osobistych (art. 23-24 kodeksu cywilnego). Może domagać się w takim pozwie m.in. przeprosin, odszkodowania (jeśli poniosła wymierną szkodę) czy zadośćuczynienia.
Aby złożyć taki pozew, powinniśmy:
- Zebrać dowody: zrobić zdjęcie lub zrzut ekranu (ang. printscreen) pokazujące zgłaszaną treść, adres strony i datę oraz wszelkie inne materiały pomagające zidentyfikować osobę odpowiedzialną za jej rozpowszechnianie (dane kontaktowe, informacje o rodzinie, miejscu zamieszkania, miejscu pracy – wszystko to, co sprawca pokazuje publicznie w internecie), a także pokazuje jej wcześniejsze wpisy niezgodne z prawem.
- Przygotować pisemne zawiadomienie. Powinno ono zawierać w szczególności:
- oznaczenie sądu, do którego jest skierowane,
- imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
- oznaczenie rodzaju pisma (pozew),
- dowody na poparcie przytoczonych okoliczności,
- dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna,
- przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu (nie jest więc konieczne wskazanie podstawy prawnej),
- podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika (w tym przypadku należy także załączyć pełnomocnictwo),
- wymienienie załączników.
- Złożyć pozew w sądzie.
Dokładny opis procedury znajdziecie na stronie Sieć Tolerancji.
Co możesz zrobić, kiedy widzisz, że jakaś osoba doświadcza hejtu?
Wyślij jej wiadomość (np. prywatną) ze wsparciem. Okaż jej wsparcie – pokaż, że nie zgadzasz się z hejtem.
Pamiętaj, że jeśli nie reagujesz na hejt i mowę nienawiści – zezwalasz na nie.
Organizacje, które pomagają zwalczać hejt
Jeśli potrzebujesz wsparcia w zgłoszeniu mowy nienawiści, możesz skorzystać z pomocy jednej z organizacji pozarządowych – pod tym linkiem znajdziesz ich listę z opisami.
Materiały edukacyjne:
Hejtu w Internecie będzie mniej, jeśli jak najwięcej osób będzie świadomych, czym on jest i jakie może mieć skutki. Dlatego śmiało korzystajcie z materiałów edukacyjnych, mówcie o nich znajomym i udostępniajcie je w Sieci. Przykładowe materiały:
- Infografiki Centrum Wielokulturowego m.st. Warszawy
- Scenariusz lekcji “Słowa, które ranią”
- Materiały dla edukatorów
Przygotowując ten tekst korzystałam z materiałów opublikowanych przez MowaNienawisci.info (Fundacja Batorego), Humanity in Action Polska, Sieć Tolerancji (Fundacja Wiedza Lokalna), Uchodźcy.info.
Obrazek: Sylvar, Flickr CC